• مقالات مبانی نظری

در این مقاله، به بررسی مبانی نظری مدیریت دانش می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم تا برخی از نظریه‌های مهم در این حوزه را مورد بررسی قرار دهیم.

نظریه‌های آموزشی و یادگیری: یکی از مبانی نظری مدیریت دانش، نظریه‌های آموزشی و یادگیری است که به بررسی فرآیند یادگیری در سازمان‌ها و نحوه تأثیرگذاری آن بر تولید و انتقال دانش می‌پردازد.

نظریه‌های رشد دانش: این نظریه‌ها بر روی رشد دانش در سازمان‌ها تأکید دارند و به بررسی فرآیند تولید و تکامل دانش در سازمان‌ها می‌پردازند.

نظریه‌های انتقال دانش: این نظریه‌ها به بررسی فرآیند انتقال دانش در سازمان‌ها می‌پردازند و به بررسی عوامل مؤثر بر انتقال دانش مانند فرهنگ سازمانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و … توجه دارند.

نظریه‌های شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات: این نظریه‌ها به بررسی نحوه تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات بر فرایند تولید و انتقال دانش در سازمان‌ها می‌پردازند.

مدیریت دانش، فرآیندی است که از طریق ایجاد، جمع‌آوری، تحلیل، انتقال و استفاده از دانش سازمان، امکان بهبود کارایی و کسب مزیت رقابتی را برای سازمان فراهم می‌کند. برای انجام این فرآیند، باید از مبانی نظری مدیریت دانش آگاهی داشت. این مبانی شامل نظریه‌های مختلفی است که به وسیله آنها، می‌توان به دانش‌بنیانی سازمان و بهینه‌سازی کارایی آن، دست یافت.

از جمله مبانی نظری مدیریت دانش، می‌توان به نظریه‌های آموزشی و یادگیری، که مربوط به روش‌های آموزش دادن و یادگیری دانش است، نظریه‌های رشد دانش که درباره روش‌های افزایش و توسعه دانش می‌باشد، و نظریه‌های انتقال دانش که به انتقال دانش از فردی به دیگری و یا از یک سازمان به سازمان دیگر می‌پردازند، اشاره کرد.

علاوه بر این، نظریه‌های شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات، که در مورد نحوه ایجاد و استفاده از روابط بین افراد و سازمان‌ها برای انتقال دانش می‌باشد، و نظریه‌های سازمانی و مدیریتی که درباره موانع و راهکارهای مدیریت دانش در سازمان‌ها است، نیز به عنوان مبانی نظری مدیریت دانش شناخته می‌شوند.

نظریه‌های آموزشی و یادگیری (Learning and instructional theories)

نظریه‌های آموزشی و یادگیری، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره فرایندهای آموزش و یادگیری دانش انسانی مطالعه می‌شود. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی را برای آموزش و یادگیری دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

به عنوان مثال، نظریه یادگیری همراه با تکرار، توجه، حواس‌پرتی و تقویت، در ارتباط با تحقیقات مربوط به یادگیری مفید برای مدیریت دانش است. به علاوه، نظریه یادگیری مشارکتی، که به آموزش از طریق تعامل با دیگران و مشارکت در فرایند یادگیری می‌پردازد، برای تقویت توانایی‌های مشارکتی و همکاری در سازمان‌ها مفید است.

نظریه یادگیری فعال نیز، به این اعتقاد مبتنی است که فردان با فعالیت در یادگیری خود، بهتر یاد می‌گیرند. این نظریه برای توسعه تجربیات آموزشی موثر و بهبود عملکرد در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین، نظریه یادگیری مبتنی بر مشاهده، که به این اعتقاد است که افراد از طریق مشاهده و تجربه دیگران، می‌توانند دانش خود را گسترش دهند، مفید است. این نظریه برای ایجاد فرآیندهای آموزشی مبتنی بر تجربیات سازمان و استفاده از تجربیات افراد در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های رشد دانش (Knowledge growth theories)

نظریه‌های رشد دانش، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره رشد و توسعه دانش انسانی مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای افزایش و توسعه دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های رشد دانش، نظریه رشد ترکیبی است که به این اعتقاد مبتنی است که دانش در اثر ترکیب دانش‌های مختلف و تعاملات میان افراد و سازمان‌ها، رشد می‌کند. این نظریه به مدیران دانش کمک می‌کند تا از طریق ایجاد فرآیندهای ترکیبی برای دسترسی به دانش‌های مختلف، رشد دانش در سازمان‌ها را تسهیل کنند.

نظریه پویایی دانش نیز، به این اعتقاد مبتنی است که دانش به طور مداوم در حال تغییر و تحول است و باید برای رسیدن به دانش به روز و جدید، به روز رسانی شود. این نظریه برای ایجاد فرآیندهای به‌روزرسانی دانش در سازمان‌ها و توسعه فرهنگ به‌روزرسانی دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه دسترسی به دانش نیز، به این اعتقاد مبتنی است که دانش باید برای بهره‌برداری از آن، در دسترس باشد. این نظریه برای توسعه روش‌های دسترسی به دانش در سازمان‌ها و ایجاد فرآیندهای دسترسی به دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های انتقال دانش (Knowledge transfer theories)

نظریه‌های انتقال دانش، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره انتقال دانش از فردی به فردی و یا از یک سازمان به سازمان دیگر مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای انتقال دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های انتقال دانش، نظریه انتقال دانش مبتنی بر ارتباطات است. این نظریه بر این اعتقاد است که برقراری ارتباطات مؤثر بین افراد و سازمان‌ها، انتقال دانش را تسهیل می‌کند. برای مثال، ایجاد فرآیندهای تبادل اطلاعات و ایجاد فرهنگ همکاری و تعامل در سازمان‌ها، می‌تواند به انتقال دانش کمک کند.

نظریه دانش محوری نیز، به این اعتقاد مبتنی است که برای انتقال دانش باید از مراکز دانش محور استفاده شود. این نظریه برای ایجاد مراکز دانش محور و تشویق به کار در چنین مراکزی در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه تفکیکی نیز، به این اعتقاد مبتنی است که برای انتقال دانش باید آن را به قطعات کوچکتر تفکیک کرده و آن را به صورت قابل فهم برای دیگران ارائه داد. این نظریه برای توسعه روش‌های تفکیک دانش و ارائه آن به صورت ساده و قابل فهم در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات (Social network and communication theories)

نظریه‌های شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات بین افراد و سازمان‌ها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای بهبود ارتباطات و تسهیل انتقال دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های شبکه‌های اجتماعی، نظریه شبکه‌های اجتماعی است که به این اعتقاد مبتنی است که ارتباطات بین افراد و سازمان‌ها، در قالب شبکه‌های اجتماعی قرار دارند و می‌توان با بررسی این شبکه‌ها، بهبود ارتباطات و انتقال دانش را تسهیل کرد. این نظریه برای ایجاد شبکه‌های اجتماعی مؤثر در سازمان‌ها و بهبود فرآیند انتقال دانش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه شناختی ارتباطات نیز، به این اعتقاد مبتنی است که ارتباطات بین افراد و سازمان‌ها، بر اساس فرآیندهای شناختی انسانی ایجاد می‌شود. برای مثال، ارتباطاتی که بر اساس توجه، حافظه و دانش ایجاد می‌شوند، بهتر و مؤثرتر هستند. این نظریه برای بهبود فرآیند ارتباطی و انتقال دانش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های سازمانی و مدیریتی (Organizational and management theories)

نظریه‌های سازمانی و مدیریتی، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره سازمان‌ها و فرایندهای مدیریتی آنها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای بهبود مدیریت دانش و بهره‌گیری بهینه از دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های سازمانی و مدیریتی، نظریه مدیریت دانش است که به این اعتقاد مبتنی است که مدیریت دانش، به مجموعه‌ای از فرآیندها و روش‌هایی گفته می‌شود که به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا دانش خود را مدیریت و بهینه کنند. این نظریه برای توسعه فرآیندهای مدیریت دانش و بهینه‌سازی بهره‌برداری از دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه برنامه‌ریزی استراتژیک نیز، به این اعتقاد مبتنی است که برای بهره‌برداری بهینه از دانش در سازمان‌ها، باید از استراتژی‌های مطابق با هدف و مأموریت سازمان استفاده شود. این نظریه برای توسعه استراتژی‌های بهره‌برداری از دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه مدیریت دانش کاربردی نیز، به این اعتقاد مبتنی است که برای بهره‌گیری بهینه از دانش در سازمان‌ها، باید فرآیندهای مدیریت دانش را به صورت عملی و کاربردی در سازمان‌ها اجرا کرد.

نظریه‌های مدیریت دانش و دانش‌بنیانی سازمان (Knowledge management and knowledge-based organizational theories)

نظریه‌های مدیریت دانش و دانش‌بنیانی سازمان، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره مدیریت دانش و تبدیل سازمان‌ها به سازمان‌های دانش‌بنیان مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای بهره‌گیری بهینه از دانش در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های مدیریت دانش، نظریه مدیریت دانش مبتنی بر فرایند است که به این اعتقاد مبتنی است که برای مدیریت دانش، باید از فرآیندهای مشخص و قابل تکرار استفاده کرد. این نظریه برای توسعه فرآیندهای مدیریت دانش و بهینه‌سازی بهره‌برداری از دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه سازمان دانش‌بنیان نیز، به این اعتقاد مبتنی است که سازمان‌های دانش‌بنیان، با بهره‌گیری بهینه از دانش، می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشند. این نظریه برای توسعه سازمان‌های دانش‌بنیان و بهره‌گیری بهینه از دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه سرمایه دانش، به این اعتقاد مبتنی است که دانش، به عنوان یک سرمایه اصلی در سازمان‌ها محسوب می‌شود و باید به صورت بهینه بهره‌برداری شود. این نظریه برای توسعه فرآیندهای بهینه‌سازی بهره‌گیری از دانش در سازمان‌ها و تأمین منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاری در دانش، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های تولید دانش (Knowledge production theories)

نظریه‌های تولید دانش، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره فرایندهای تولید دانش و نوآوری در سازمان‌ها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای بهبود فرایندهای تولید دانش و نوآوری در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های تولید دانش، نظریه تکاملی است که به این اعتقاد مبتنی است که فرایند تولید دانش، به صورت تکاملی و پویا صورت می‌گیرد و نوآوری‌های جدید، از فرآیند تکاملی به دست می‌آیند. این نظریه برای توسعه فرآیندهای تولید دانش و نوآوری در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه مشارکتی نیز، به این اعتقاد مبتنی است که تولید دانش و نوآوری، با مشارکت اعضای سازمان در فرایند تولید، افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، افرادی که در فرایند تولید دانش شرکت می‌کنند، باید متخصصانی باشند که دانش و تجربیات متفاوتی دارند. این نظریه برای توسعه فرآیندهای مشارکتی و تقویت توانایی‌های اعضای سازمان در تولید دانش، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه نوآوری باز، به این اعتقاد مبتنی است که فرایند نوآوری در سازمان‌ها، با شرکت و همکاری با افراد و سازمان‌های خارج از سازمان، تسریع می‌شود.

نظریه‌های خلاقیت و نوآوری (Creativity and innovation theories)

نظریه‌های خلاقیت و نوآوری، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره فرایندهای خلاقیت و نوآوری در سازمان‌ها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای تقویت خلاقیت و نوآوری در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های خلاقیت و نوآوری، نظریه مدل خلاقیت است که به این اعتقاد مبتنی است که خلاقیت، از مجموعه‌ای از فرآیندها و مدل‌های خاص تشکیل شده است که می‌توانند در فرایند نوآوری در سازمان‌ها مورد استفاده قرار گیرند. این نظریه برای توسعه مدل‌های خلاقیت و تقویت توانایی‌های افراد در تولید ایده‌های جدید، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه سبک‌های شناختی، به این اعتقاد مبتنی است که سبک‌های شناختی افراد، بر توانایی آنها در تولید ایده‌های خلاقانه و نوآوری تأثیر دارند. به عبارت دیگر، افراد با سبک‌های شناختی متفاوت، می‌توانند در فرایند تولید دانش و نوآوری با موفقیت عمل کنند. این نظریه برای شناسایی سبک‌های شناختی افراد و بهینه‌سازی توانایی‌های آن‌ها در تولید ایده‌های خلاقانه، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه پرداختن به مشکلات، به این اعتقاد مبتنی است که در فرایند تولید دانش و نوآوری، باید به مشکلات موجود در سازمان‌ها توجه کرد.

نظریه‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی (Social network analysis theories)

نظریه‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره تحلیل شبکه‌های اجتماعی و الگوهای ارتباطات در سازمان‌ها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای بهبود ارتباطات در سازمان‌ها و توسعه شبکه‌های اجتماعی مؤثر در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی، نظریه شبکه‌های اجتماعی است که به این اعتقاد مبتنی است که شبکه‌های اجتماعی، به عنوان یک سامانه ارتباطی پویا، تأثیر زیادی بر عملکرد سازمان‌ها دارند. این نظریه برای تحلیل شبکه‌های اجتماعی و بهینه‌سازی آن‌ها در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه مرجعیت شبکه‌های اجتماعی، به این اعتقاد مبتنی است که در شبکه‌های اجتماعی، برخی افراد برای سایر اعضا به عنوان مرجع و مؤثر تلقی می‌شوند. این افراد می‌توانند در فرآیند تبادل دانش و ارتباطات در سازمان‌ها، نقش مؤثری داشته باشند. این نظریه برای شناسایی افراد مؤثر در شبکه‌های اجتماعی سازمان‌ها و تقویت توانایی آن‌ها در تأثیرگذاری بر فرآیند تولید دانش و ارتباطات، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه‌های مدل‌سازی دانش (Knowledge modeling theories).

نظریه‌های مدل‌سازی دانش، به مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که درباره مدل‌سازی دانش و اطلاعات در سازمان‌ها مطالعه می‌شوند. این نظریه‌ها به دانشمندان و متخصصان مدیریت دانش کمک می‌کنند تا روش‌هایی برای مدل‌سازی دانش و اطلاعات در سازمان‌ها توسعه دهند.

یکی از نظریه‌های مدل‌سازی دانش، نظریه ساختار دانش است که به این اعتقاد مبتنی است که دانش و اطلاعات، یک ساختار خاص دارند که می‌توان آن را به صورت سلسله مراتبی مدل‌سازی کرد. این نظریه برای مدل‌سازی دانش در سطوح مختلف و تحلیل ساختار دانش در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه معماری دانش، به این اعتقاد مبتنی است که دانش و اطلاعات، یک معماری خاص دارند که می‌توان آن را به صورت مدل مفهومی مدل‌سازی کرد. به عبارت دیگر، دانش و اطلاعات، مانند یک ساختمان سازمانی، شامل بخش‌های مختلفی هستند که با یکدیگر در ارتباط هستند. این نظریه برای طراحی و بهینه‌سازی معماری دانش در سازمان‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نظریه ارتباطات دانش، به این اعتقاد مبتنی است که دانش و اطلاعات، با استفاده از ارتباطات و تعاملات مختلف، در سازمان‌ها منتقل می‌شوند.